Heike Kamerlingh Onnes, de heer van het absolute nulpunt
'Zíjn ontdekking van de supergeleiding'
Kamerlingh Onnes was een autoritair bestuurder. Hij was de baas van het
laboratorium en de onderzoekslijn werd uitsluitend door hem bepaald. Zijn
assistenten beschouwde hij niet als jongere collega's en zeker niet als
zelfstandige onderzoekers. Typerend is de affaire rond de supergeleiding.
Door de produktie van vloeibare helium was het mogelijk om elektrische
weerstanden te meten dicht bij het absolute nulpunt. Het was bekend dat
temperatuurverschillen invloed hebben op de weerstand van een metalen
draad. Over hoe de weerstand zich zou gedragen bij extreem lage
temperaturen bestond echter verschil van mening.
De theorie van Kelvin voorspelde een daling van de weerstand. De theorie
van Lenard voorspelde juist een stijging. Kamerlingh Onnes belastte G. Holst
met de uitvoering van het onderzoek. Het was moeilijk om metalen te krijgen die
zuiver genoeg waren. Sporen verontreinigingen in goud en zilver bleken het
experiment zo te beïnvloeden dat de resultaten moeilijk te interpreteren
waren. Holst probeerde het -in opdracht van Kamerlingh Onnes- met kwik.
Groot was zijn verbazing toen bleek dat bij 269 graden onder nul de
elektrische weerstand plotseling sterk daalde, ja zelfs verdween! Hij
overtuigde zich ervan dat hij geen vergissing gemaakt had en bracht zijn
baas van het merkwaardige verschijnsel op de hoogte. Kamerlingh Onnes
vertelde vervolgens op 27 mei 1911 in de Koninklijke Akademie van
Wetenschappen in Amsterdam over 'zijn' ontdekking. Hij was het die ervoor
gezorgd had dat het mogelijk was om bij zulke lage temperaturen metingen
te doen. Hij had ook opdracht gegeven om de weerstand van kwik te bepalen.
Elke competente natuurkundige zou daarbij de verschijnselen van
supergeleiding ontdekt hebben. De ontdekking was daarmee niet zozeer de
verdienste van Holst als wel van Kamerlingh Onnes. Holst moest zich
tevreden stellen met een vriendelijk bedankje voor zijn assistentie; de
eer van de ontdekking was voor zijn baas. Naar huidige maatstaven was dit
een zeer laakbare handelswijze. Voor Kamerlingh Onnes was het
vanzelfsprekend. In latere publikaties heeft hij overigens wel meer nadruk
gelegd op de rol van Holst bij de ontdekking van de supergeleiding.
>
|